Cung oán ngâm khúc

17-05-2015 16:58

Cung oán ngâm khúc là tác phẩm kiệt xuất của Nguyễn Gia Thiều được viết bằng chữ Nôm, gồm 356 câu thơ làm theo thể song thất lục bát. Đây là khúc ca ai oán của người cung nữ có tài sắc, lúc đầu được nhà vua yêu chuộng, ái ân hết sức nồng nàn thắm thiết "mây mưa mấy giọt chung tình - đình trầm hương khoá một cành mẫu đơn", nhưng chẳng bao lâu đã bị ruồng bỏ. Ở trong cung, nàng xót thương cho thân phận mình và oán trách nhà vua phụ bạc "chơi hoa cho rữa nhuỵ dần lại thôi". Cung nữ khát khao muốn "đạp tiêu phòng mà ra" để trở về với cảnh đời "cục mịch nhà quê" thuở trước, nhưng nàng vẫn tiếp tục bị giam cầm trong cung điện vàng son, trong nỗi buồn đau sầu thảm và oán hờn chất chứa. Cuối cùng, nàng vẫn khát khao có lại những cuộc ân ái hiếm hoi khi xưa "giọt mưa cửu hạn còn mơ đến rày", vẫn mong chờ được nhà vua đoái hoài đến trong nỗi niềm tuyệt vọng.

Cung oán ngâm khúc là tiếng thét oán hờn của một trang nữ lưu tố cáo và phản kháng chế độ phong kiến đã đối xử phũ phàng tàn ác đối với phẩm giá và những tình cảm trong sáng, cao quý của người phụ nữ. Cung nữ chính là nạn nhân bi thảm của những đặc quyền phong kiến ích kỷ và vô nhân đạo, bị vua chúa biến thành đồ chơi để thoả mãn thú tính hoang dâm của mình, rồi bị ném đi không thương tiếc vào lãng quên. Nguyễn Gia Thiều là một văn hào uyên thâm và chứa chan tinh thần nhân đạo đã thấu hiểu nỗi lòng của người cung nữ, đã dồn hết tâm huyết và văn tài để viết nên một tác phẩm bất hủ, đau đớn xé lòng về cuộc đời nàng.

Ngôn ngữ trong Cung oán ngâm khúc hết sức tài hoa, đài các, tinh xác và nhuần nhị, dùng nhiều chữ Hán và điển tích, điển cố như: gió vàng hiu hắt, lạnh ngắt như đồng, thân phù thế, mùi tục luỵ, mồi phú quý, bả vinh hoa, cánh buồm bể hoạn, hoa chúm chím chào, cợt đào ghẹt mai, thánh thót cung đàn, nỉ non tiếng địch, gay gắt điệu, tê tái lòng, má đào chon chót, âm thầm chiếc bóng, hồn bướm vẩn vơ, dế ran ri rỉ, quyên kêu ra rả...
Câu thơ trong Cung oán ngâm khúc được trau chuốt đến mức tuyệt xảo, âm điệu góc cạnh và dữ dội, dùng nhiều ngoa ngữ; mỗi câu thơ như dao khắc chạm vào đá gây ấn tượng đặc biệt mạnh mẽ. Mời mọi người cùng thưởng thức:

Cung oán ngâm khúc

Trải bách quế gió vàng hiu hắt 
Mảnh vũ y lạnh ngắt như đồng 
Oán chi những khách tiêu phòng 
Mà xui phận bạc nằm trong má đào.

Duyên đã may cớ sao lại rủi 
Nghĩ nguồn cơn dở dói sao đang 
Vì đâu nên nỗi dở dang 
Nghĩ mình, mình lại thêm thương nỗi mình.

Trộm nhớ thuở gây hình tạo hoá 
Vẻ phù dung một đoá khoe tươi 
Nụ hoa chưa mỉm miệng cười 
Gấm nàng Ban đã lạt mùi thu dung.

Áng đào kiểm đâm bông não chúng 
Khoé thu ba rợn sóng khuynh thành 
Bóng gương lấp ló trong mành 
Cỏ cây cũng muốn nổi tình mây mưa.

Chìm đáy nước cá lừ đừ lặn 
Lửng lưng trời nhạn ngẩn ngơ sa 
Hương trời đắm nguyệt say hoa 
Tây Thi mất vía, Hằng Nga giật mình.

Câu cẩm tú đàn anh họ Lý 
Nét đan thanh bậc chị chàng Vương 
Cờ tiên rượu thánh ai đang 
Lưu Linh, Đế Thích là làng tri âm.

Cầm điếm nguyệt phỏng tầm Tư Mã 
Địch lầu thu đường gã Tiêu Lang 
Dẫu nghề tay múa miệng sang 
Thiên tiên cũng xếp nghê thường trong trăng.

Tài sắc đã vang lừng trong nước 
Bướm ong còn xao xác ngoài hiên 
Tai nghe nhưng mắt chưa nhìn 
Bệnh Tề Tuyên đã nổi lên đùng đùng.

Hoa xuân nọ còn phong nộn nhị 
Nguyệt thu kia chưa hé hàn quang 
Hồng lâu còn khoá then sương 
Thâm khuê còn rấm mùi hương khuynh thành.

Làng cung kiếm rắp ranh bắn sẻ 
Khách công hầu ngấp nghé mong sao 
Vườn xuân bướm hãy rào rào 
Thấy hoa mà chẳng lối vào tìm hương. 

Gan chẳng đá khôn đường khá chuyển 
Mặt phàm kia dễ đến Thiên Thai 
Hương trời sá động trần ai 
Dẫu vàng nghìn lạng dễ cười một khi.

Ngẫm nhân sự có gì ra thế 
Sợi xích thằng đâu để vướng chân 
Vắt tay nằm nghĩ cơ trần 
Nước dương muốn rẩy nguội dần lửa duyên.

Kìa thế cục như in giấc mộng 
Máy thuyền vi mở đóng khôn lường 
Vẻ chi ăn uống sự thường 
Cũng còn tiền định khá thương lọ là.

Đòi những kẻ thiên ma bách chiết 
Hình thì còn bụng chết đòi nau 
Thảo nào khi mới chôn nhau 
Đã mang tiếng khóc ban đầu mà ra!

Khóc vì nỗi thiết tha sự thế 
Ai bày trò bãi bể nương dâu 
Trắng răng đến thuở bạc đầu 
Tử, sinh, kinh, cụ làm nau mấy lần.

Cuộc thành bại hầu cằn mái tóc 
Lớp cùng thông như đúc buồng gan 
Bệnh trần đòi đoạ tâm toan 
Lửa cơ đốt ruột, dao hàn cắt da. 

Gót danh lợi bùn pha sắc xám 
Mặt phong trần nắng rám mùi dâu 
Nghĩ thân phù thế mà đau 
Bọt trong bể khổ, bèo đầu bến mê.

Mùi tục vị lưỡi tê tân khổ 
Đường thế đồ gót rỗ kỳ khu 
Sóng cồn cửa bể nhấp nhô 
Chiếc thuyền bào ảnh lô xô mặt ghềnh.

Trẻ tạo hoá đành hanh quá ngán 
Chết đuối người trên cạn mà chơi 
Lò cừ nung nấu sự đời 
Bức tranh vân cẩu vẽ người tang thương.

Đền vũ tạ nhện giăng cửa mốc 
Thú ca lâu dế khóc canh dài 
Đất bằng bỗng rấp chông gai 
Ai đem nhân ảnh nhuốm màu tà dương.

Mồi phú quý dữ làng xa mã 
Bả vinh hoa lừa gã công khanh 
Giấc Nam Kha khéo bất bình 
Bừng con mắt dậy thấy mình tay không.

Sân đào lý mây lồng man mác 
Nền đỉnh chung nguyệt gác mơ màng 
Cánh buồm bể hoạn mênh mang 
Cái phong ba khéo cợt phường lợi danh.

Quyền hoạ phúc trời tranh mất cả 
Chút tiện nghi chẳng trả phần ai 
Cái quay búng sẵn lên trời 
Mờ mờ nhân ảnh như người đi đêm. 

Hình mộc thạch vàng kim ố cổ 
Sắc cầm ngư ủ vũ ê phong 
Tiêu điều nhân sự đã xong 
Sơn hà cũng ảo, côn trùng cũng hư.

Cầu thệ thuỷ ngồi trơ cổ độ 
Quán thu phong đứng rũ tà huy 
Phong trần đến cả sơn khê 
Tang thương đến cả hoa kia cỏ này.

Tuồng ảo hoá đã bày ra đấy 
Kiếp phù sinh trông thấy mà đau 
Trăm năm còn có gì đâu 
Chẳng qua một nấm cổ khâu xanh rì.

Mùi tục luỵ đường kia cay đắng 
Vui chi mà đeo đẳng trần duyên 
Cái gương nhân sự chiền chiền 
Liệu thân này với cơ thiền phải nao.

Thà mượn thú tiêu dao cửa Phật 
Mối thất tình quyết dứt cho xong 
Đa mang chi nữa đèo bòng 
Vui gì thế sự mà mong nhân tình.

Lấy gió mát trăng thanh kết nghĩa 
Mượn hoa đàm đuốc tuệ làm duyên 
Thoắt trần một gót thiên nhiên 
Cái thân ngoại vật là tiên trong đời.

Ý cũng rắp ra ngoài đào chú 
Quyết lộn vòng phu phụ cho cam 
Ai ngờ trời chẳng cho làm 
Quyết đem dây thắm mà giam bông đào.

Hẳn túc trái làm sao đây tá 
Hay tiền nhân hậu quả xưa kia 
Hay thiên cũng có điều gì 
Xuống trần mà trả nợ đi cho rồi. 

Kìa điểu thú là loài vạn vật 
Dẫu vô tri cũng bắt đèo bòng 
Có âm dương, có vợ chồng 
Dẫu từ thiên địa cũng vòng phu thê.

Đường tác hợp trời kia run rủi 
Trốn làm sao cho khỏi nhân tình 
Thôi thôi ngoảnh mặt làm thinh 
Thử xem con tạo gieo mình nơi nao.

Tay nguyệt lão khờ sao có một 
Bỗng tơ tình vương gót cung phi 
Cái đêm hôm ấy đêm gì 
Bóng dương lồng bóng đồ my trập trùng.

Chồi thược dược mơ mòng thuỵ vũ 
Đoá hải đường thức ngủ xuân tiêu 
Cành xuân hoa chúm chím chào 
Gió đông thôi đã cợt đào ghẹo mai.

Xiêm nghê nọ tả tơi trước gió 
Áo vũ kia lấp ló trong trăng 
Sênh ca mấy khúc vang lừng 
Cái thân Tây Tử lên chừng điên Tô.

Đệm hồng thuý thơm tho mùi xạ 
Bóng bội hoàn lấp ló trăng thanh 
Mây mưa mấy giọt chung tình 
Đình trầm hương khoá một cành mẫu đơn. 


Tiếng thánh thót cung đàn thuý địch 
Giọng nỉ non ngón địch đan trì 
Càng đàn càng địch càng mê 
Càng gay gắt điệu càng tê tái lòng.

Mày ngài lẫn mặt rồng lồ lộ 
Sắp song song đôi lứa nhân duyên 
Hoa thơm muôn đội trời trên 
Cam công mang tiếng thuyền quyên với đời.

Trên chín bệ mặt trời gang tấc 
Chữ xuân riêng sớm chực trưa chầu 
Phải duyên hương lửa cùng nhau 
Xe dê lọ rắc lá dâu mới vào.

Khi ấp mận ôm đào gác nguyệt 
Lúc cười sương cợt tuyết đền phong 
Đoá lê ngon mắt cửu trùng 
Tuy mày điểm nhạt nhưng lòng cũng xiêu.

Vẻ vưu vật trăm chiều chải chuốt 
Lòng quân vương chi chút trên tay 
Má hồng không thuốc mà say 
Nước kia muốn đổ thành này muốn long.

Vườn Tây Uyển khúc trùng Thanh Dạ 
Gác Lâm Xuyên điệu ngã Đình Hoa 
Thừa ân một giấc canh tà 
Tờ mờ nét ngọc lập loè vẻ son.

Trên trướng gấm chí tôn vòi vọi 
Những khi nào gần gũi quân vương 
Dẫu mà tay có nghìn vàng 
Đố ai mua được một tràng mộng xuân.

Thôi cười nọ lại nhăn mày liễu 
Ghẹo hoa kia lại diễu gót sen 
Thân này uốn éo vì duyên 
Cũng cam một tiếng thuyền quyên với đời.

Lan mấy đoá lạc loài sơn dã 
Uổng mùi hương vương giả lắm thay 
Gẫm như cân trất duyên này 
Cam công đạt cái khăn này tấc ơ.

Tranh tỷ dực nhìn ưa chim nọ 
Đồ liên chi lần trỏ hoa kia 
Chữ đồng lấy đấy làm ghi 
Muốn điều thất tịch mà thề bách niên. 

Hạt mưa đã lọt miền đài các 
Những mừng thầm cá nước duyên may 
Càng lâu càng lắm điều hay 
Cho cam công kẻ nhúng tay thùng chàm.

Ai ngờ bỗng mỗi năm một nhạt 
Nguồn ân kia chẳng tát mà vơi 
Suy di đâu biết cơ trời 
Bỗng không mà hoá ra người vị vong.

Đuốc vương giả chí công là thế 
Chẳng soi cho đến khoé âm nhai 
Muôn hồng nghìn tía đua tươi 
Chúa xuân nhìn hái một hai bông gần.

Vốn đã biết cái thân cầu chõ 
Cá no mồi cũng khó nhử lên 
Ngán thay cái én ba nghìn 
Một cây cù mộc biết chen cành nào.

Song đã cậy má đào chon chót 
Hẳn duyên tươi phận tốt hơn người 
Nào hay con tạo trêu ngươi 
Hang sâu chút hé mặt trời lại râm.

Trong cung quế âm thầm chiếc bóng 
Đêm năm canh trông ngóng lần lần 
Khoảnh làm chi bấy chúa xuân 
Chơi hoa cho rữa nhuỵ dần lại thôi.

Lầu đãi nguyệt đứng ngồi dạ vũ 
Gác thừa lương giấc ngủ thu phong 
Phòng tiêu lạnh ngắt như đồng 
Gương loan bẻ nửa, dải đồng xẻ đôi.

Chiều ủ dột giấc mai khuya sớm 
Vẻ bâng khuâng hồn bướm vẩn vơ 
Thâm khuê vắng ngắt như tờ 
Cửa châu gió lọt, rèm ngà sương gieo.

Ngấn phượng liễu chòm rêu lô chỗ 
Dấu dương xa đám cỏ quanh co 
Lầu Tần chiều nhạt vẻ thu 
Gối loan tuyết đóng chăn cù giá đông. 

Ngày sáu khắc tin mong nhạn vắng 
Đêm năm canh tiếng lắng chuông rền 
Lạnh lùng thay giấc cô miên 
Mùi hương tịch mịch bóng đèn âm u.

Tranh biếng ngắm trong đồ tố nữ 
Mặt buồn trông trên cửa nghiêm lâu 
Một mình đứng tủi ngồi sầu 
Đã than với nguyệt lại rầu với hoa.

Buồn một nỗi hồn đà khắc khoải 
Ngán trăm chiều bước lại ngẩn ngơ 
Hoa này bướm nỡ thờ ơ 
Để gầy bông thắm để xơ nhuỵ vàng.

Đêm năm canh lần nương vách quế 
Cái buồn này ai để giết nhau 
Giết nhau chẳng cái lưu cầu 
Giết nhau bằng cái u sầu độc chưa!

Tay nguyệt lão chẳng xe thì chớ 
Xe thế này có dở dang không ? 
Đang tay muốn dứt tơ hồng 
Bực mình muốn đạp tiêu phòng mà ra!

Nào dạo lối vườn hoa năm ngoái 
Đoá hồng đào hái buổi còn xanh 
Trên gác phượng, dưới lầu oanh 
Gối du tiên hãy rành rành song song. 

Bây giờ đã ra lòng rẻ rúng 
Để thân này cỏ úng tơ mành 
Đông Quân sao khéo bất tình 
Cành hoa tàn nguyệt, bực mình hoài xuân.

Nào lúc tựa lầu Tần hôm nọ 
Cành liễu mành bẻ thuở đương tơ 
Khi trướng ngọc, lúc rèm ngà 
Mảnh xuân y hãy sờ sờ dấu phong.

Bây giờ đã ra lòng ruồng rẫy 
Để thân này nước chảy hoa trôi 
Hoá công sao khéo trêu ngươi 
Bóng đèn tà nguyệt tẻ mùi ký sinh.

Cảnh hoa lạc nguyệt minh hôm ấy 
Lửa hoàng hôn như cháy tấm son 
Hoàng hôn thôi lại hôn hoàng 
Nguyệt hoa thôi lại thêm buồn nguyệt hoa!

Buồn vì nỗi nguyệt tà ai trọng 
Buồn vì điều hoa rụng ai nhìn 
Tình buồn cảnh lại vô duyên 
Tình trong cảnh ấy, cảnh bên tình này.

Khi trận gió lung lay cành bích 
Nghe rì rầm tiếng mách ngoài xa 
Mơ hồ nghĩ tiếng xe ra 
Đốt phong hương hả mà hơ áo tàn.

Ai ngờ tiếng dế than ri rỉ 
Giọng bi thu gọi kẻ cô phòng 
Vắng tanh nào thấy vân mồng 
Hơi thê lương lạnh ngắt song phi huỳnh. 

Khi bóng nguyệt chênh vênh trước ốc 
Nghe vang lừng tiếng giục bên tai: 
Đè chừng nghĩ tiếng tiều đòi 
Nghiêng bình phấn mốc mà nhồi má nheo.

Ai ngờ tiếng quyên kêu ra rả 
Điệu thương xuân khóc ả sương khuê 
Lạnh lùng nào thấy ỏ ê 
Khí bi thu sực nức hè lạc hoa.

Tiếng thuý điện cười già ra gắt 
Mùi quyền môn thắm rất nên phai 
Nghĩ nên tiếng cửa quyền ôi 
Thì thong thả vậy cũng thôi một đời.

Vì sớm biết lòng trời đeo đẳng 
Dẫu thuê tiền cũng chẳng mang tình 
Nghĩ mình lại ngán cho mình 
Cái hoa đã trót gieo cành biết sao!

Miếng cao lương phong lưu nhưng lợm 
Mùi hoắc lê thanh đậm mà ngon 
Cùng nhau một giấc hoành môn 
Lau nhau ríu rít cò con cũng tình.

Ví sớm biết phận mình ra thế 
Dải kết điều oẻ oẹ làm chi 
Thà rằng cục mịch nhà quê 
Dầu lòng nũng nịu nguyệt kia hoa này.

Chiều tịch mịch đã gầy bóng thỏ 
Vẻ tiêu tao lại võ hoa đèn 
Muốn đem ca tiếu giải phiền 
Cười nên tiếng khóc, hát nên giọng sầu.

Ngọn tâm hoả đốt dàu nét liễu 
Giọt hồng băng thấm dáo làn son 
Lại buồn đến cảnh con con 
Trà chuyên nước nhất, hương đùn khói đôi. 

Trong gang tấc mặt trời xa bấy 
Phận hẩm hiu nhường ấy vì đâu ? 
Sinh ly đòi rất thời Ngâu 
Một năm còn thấy mặt nhau một lần.

Huống chi cũng lạm phần son phấn 
Luống năm năm chực phận buồng không 
Khéo vô duyên bấy cửu trùng 
Son nào nhuộm được má hồng cho tươi.

Vườn thượng uyển hoa cười với nắng 
Lối đi về ai chẳng chiều ong 
Doành Nhâm một dải nông nông 
Bóng dương bên ấy đứng trông bên này. 

Tình rầu rĩ làm ngây nhĩ mục 
Chốn phòng không như giục mây mưa 
Giấc chiêm bao những đêm xưa 
Giọt mưa cửu hạn còn mơ đến rày.

Trên chín bệ có hay chăng nhẽ 
Khách quần thoa mà để lạnh lùng 
Thù nhau ru hỡi đông phong 
Góc vườn đãi nắng cầm bông hoa đào.

Tay tạo hoá cớ sao mà độc 
Buộc người vào kim ốc mà chơi 
Chống tay ngồi nghĩ sự đời 
Muốn kêu một tiếng cho dài kẻo căm!

Nơi lạnh lẽo nơi xem gần gặn 
Há son phai lạt phấn ru mà 
Trêu ngươi chi bấy trăng già 
Trao con chỉ thắm mà ra tơ mành!

Lòng ngán ngẫm buồn tênh mọi nỗi 
Khúc sầu tràng bối rối đường tơ 
Ngọn đèn phòng động đêm xưa 
Đài hoa tịnh đế trơ trơ chưa tàn.

Mà lượng thánh đa đoan kíp bấy 
Bỗng ra lòng ruồng rẫy vì đâu ? 
Bõ già tỏ nỗi xưa sau 
Chẳng đem nỗi ấy mà tâu ngự cùng.

Đêm phong vũ lạnh lùng có một 
Giọt ba tiêu thánh thót cầm canh 
Bên tường thấp thoáng bóng huỳnh 
Vách sương hót gió đèn xanh lờ mờ.

Mắt chưa nhắp đồng hồ đã cạn 
Cảnh tiêu điều ngao ngán dường bao 
Buồn này mới gọi buồn sao ? 
Một đêm nhớ cảnh biết bao nhiêu tình.

Bóng câu thoáng bên mành mấy nỗi 
Những hương sầu phấn tủi bao xong 
Phòng khi động đến cửu trùng 
Giữ sao cho được má hồng như xưa.